Krzy偶e nagrobne
Najbardziej rozposzechnione i wyst臋puj膮ce prawie na ka偶dym cmentarzu (z wyj膮tkiem okr臋gu 偶migrodzkiego) s膮 wzory
krzy偶y zaprojektowane przez Gustawa Ludwiga. Stworzy艂 on 3 wersje a偶urowych zdobionych krzy偶y do ustawienia na mogi艂y
zbiorowe. Ka偶da z walcz膮cych armii mia艂a sw贸j wz贸r, w zwi膮ku z czym mo偶emy m贸wi膰 o krzy偶ach „austriackich”,
„rosyjskich” i „niemieckich”. Opr贸cz du偶ych krzy偶y przeznaczonych na mogi艂y zbiorowe Ludwig
zaprojektowa艂 te偶 krzy偶e ma艂e przeznaczone do indywidualne nagrobki. Warto zwr贸ci膰 uwag臋, 偶e ma艂e krzy偶e wyst臋powa艂y te偶
jako element centralny krzy偶y du偶ych przeznaczonych na mogi艂y zbiorowe (we wzorach austriackim i niemieckim - patrz szkice). Na poni偶szych szkicach
zaczerpni臋tych z ksi膮偶ki „Galicyjskie cmentarze wojenne. Tom III - Roman Frodyma”, ukazany jest te偶 wz贸r
krzy偶a autorstwa Hansa Mayra - przeznaczony dla 偶o艂nierzy niemieckich - wyst臋puj膮cy w dw贸ch wersjach z dat膮 i bez daty, oraz
projekty krzy偶y listwowych autorstwa Watzala.
Na cmentarzach okr臋gu IX jakie odwiedzi艂em wsz臋dzie wyst臋puj膮 krzy偶e autorstwa Ludwiga, zar贸wno w wersji du偶ej na mogi艂y zbiorowe
jak i wersji ma艂ej. Symbolika ma艂ego krzy偶a typu „austriackiego” wywodzi si臋 wprost z austro - w臋gierskiego odznaczenia wojskowego Krzy偶a Zas艂ugi (Verdienstkreuz), postawienie takiego krzy偶a na grobie 偶o艂nierza, by艂o symbolicznym po艣miertnym odznaczeniem bohatera, kt贸ry odda艂 偶ycie za Ojczyzn臋. Jest to krzy偶 o r贸wnych ramionach okolony girland膮 z li艣ci laurowych, symbolizuj膮c膮 chwal臋
nale偶n膮 zwyci臋zcom. Na 艣rodkowej okr膮g艂ej tarczy wypisana by艂a data 1914 lub 1915, wyst臋powa艂y r贸wnie偶 krzy偶e bez daty. Niekt贸rych opracowania krzy偶 ten jest b艂臋dnie por贸wnynywany do krzy偶a malta艅skiego i tak nazywany. Ma艂y krzy偶 austriacki by艂 elementem centralnym a偶urowego krzy偶a du偶ego - na mogi艂y zbiorowe, by艂 on zbudowany z obusiecznego miecza wbitego w zdobiony wachlarz palmety - li艣ci palmowych b臋dacych symbolem ostatecznego zwyci臋stwa i wiecznej nagrody.
Symbolika ma艂ego krzy偶a typu „niemieckiego” nawi膮zuje wprost do odznaczenia Krzy偶a 呕elaznego (Eisernen Kreuz).
Krzy偶 ten mia艂 podobny kszta艂t jak krzy偶 austriacki, z tym 偶e nie by艂o w nim 艣rodkowego okr膮g艂ego pola, by艂 okolony ga艂膮zk膮 z li艣ci
d臋bowych symbolizuj膮c膮 m臋stwo i nie艣miertelno艣膰. Na g贸rnym ramieniu krzy偶a widnia艂a korona cesarska, a po艣rodku litera W (od imienia cesarza Wilhelma), u jego podstawu wyst臋powa艂a data 1914 lub 1915, by艂y te偶 wzory bez daty. Du偶y a偶urowy krzy偶 niemiecki ma w zasadzie,
analogiczn膮 budow臋 do krzy偶a austriackiego, na przeci臋ciu ramion miecza, umiejscowiony jest krzy偶 ma艂y, miecz r贸wnie偶 wbity jest w
wachlarz palmety.
Ma艂y krzy偶 typu „rosyjskiego” nawi膮zuje do krzy偶a patriarchalnego, to dwuramienny krzy偶 zdobiony girland膮 z li艣ci lipowych. Krzy偶 du偶y by艂 rozwini臋ciem krzy偶a ma艂ego, nie ma motywu miecza, kt贸ry by艂 zarezerwowany dla zwyci臋skich armii, u podstawy krzy偶a wyst臋puje tablica
a dat膮 lub bez daty, okolona dwoma spiralami - nie ma motywu palmy zarezerwowanej dla zwyci臋zc贸w.
wiadomo艣ci opracowane na podstawie:
R. Frodyma, Galicyjskie Cmentarze wojenne. Tom III. Brzesko - Bochnia - Limanowa, Pruszk贸w 1998.)
A. Patridge, Wybrane zagadnienia symboliki cmentarzy z I wojny na tle europejskiej tradycji sepulkralnych, Materia艂y z konferencji -
Znaki pami臋ci, Gorlice 2008.
Symbolika zachodniogalicyjskich cmentarzy wojennych, www.beskid-niski.pl - tekst pochodzi z pracy magisterskiej „Sepulkralne za艂o偶enia architektoniczno-przestrzenne zachodniogalicyjskich cmentarzy 偶o艂nierskich z czas贸w I wojny 艣wiatowej w krajobrazie Beskidu Niskiego”, autorem kt贸rej jest Bart艂omiej Tokarz.
wszystkie szkice pochodz膮 z ksi膮偶ki: R. Frodyma, Galicyjskie Cmentarze wojenne. Tom III. Brzesko - Bochnia - Limanowa, Pruszk贸w 1998.
| 
